۱۷مرگ به روایت آزاده اخلاقی

امروزه آرمان‌گرایی سوژه‌ی تمسخر خیلی‌ها شده است. مردم کسانی را که اهداف بلند و دور از دسترس دارند دست می‌اندازند. برای من ولی کسانی که می‌جنگند و برای آرمانی جانشان را فدا می‌کنند بسیار محترمند. هدفم زنده کردن یاد کسانی بود که ستایش می‌کنم.

فائزه کمالی

نویسنده: فائزه کمالی

درباره اهمیت ایده در هنر معاصر بسیار صحبت شده است. امروز هم می‌خواهیم درباره یک ایده تازه در پروژه هنری یک عکاس ایرانی صحبت کنیم. در این نوشته قرار است با آزاده اخلاقی و ایده او درباره پروژه " به روایت یک شاهد عینی" آشنا شویم. با من همراه باشید.

۱۶ آذر ۱۳۳۲
شاید شما هم عکس بالا را دیده باشید. این عکس واقعه شهادت آذر شریعت‌رضوی، مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی در دانشکده فنی دانشگاه تهران در سال ۱۳۳۲ را روایت می‌کند. اما در واقع عکس نه از صحنه واقعی بلکه تصویری از بازسازی آن واقعه است. جالب است بدانید که از این لجظه هیچ عکسی موجود نیست و تصویر بالا با خلاقیت آزاده اخلاقی ثبت شده است.
آزاده اخلاقی یکی از بانوان عکاس است که توانسته است به خوبی حسن شهرتی در این حرفه به دست آورد. او متولد سال ۱۳۵۷ در مشهد است. او هرچند در رشته علوم رایانه‌ای تحصیل کرده است؛ اما در زمینه عکاسی و کارگردانی فعالیت می‌کند و از سال  ۸۰ تاکنون نمایشگاه‌های مختلفی در ایران، ترکیه و استرالیا برگزار کرده‌است و افتخارات زیر را برای خود ثبت کرده است:
  • دریافت جایزه بین‌المللی «اسکان» سازمان ملل UNHABITAT در حوزه عکاسی
  • دریافت جایزه نخست و تقدیر به عنوان ارائه دهنده بهترین اثر در مسابقه «زنان و زندگی شهری
  • نمایش و تحسین فیلم‌های کوتاهش در جشنواره‌های اسلو و پوسان 
آزاده اخلاقی بیشتر به دلیل پروژه عکاسی به روایت یک شاهد عینی که ثبت تصایور ۱۷ مرگ در تاریخ ایران معاصر است شناخته می‌شود.
  • جهانگیرخان صوراسرافیل و نصرالله ملک‌المتکلمین (۳ تیر ۱۲۸۷) – باغشاه، تهران
  • کلنل محمدتقی‌خان پسیان (۱۵ مهر ۱۳۰۰) – تهران
  • میرزاده عشقی (۱۲ تیر ۱۳۰۳) – مشهد
  • محمد فرخی‌یزدی (۲۵ مهر ۱۳۱۸) – زندان قصر، تهران
  • تقی ارانی (۱۴ بهمن ۱۳۱۸) – تهران
  • آذر شریعت‌رضوی، مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی (۱۶ آذر ۱۳۳۲) – دانشکدهٔ فنی دانشگاه تهران، تهران
  • فروغ فرخزاد (۲۴ بهمن ۱۳۴۵) – تهران
  • محمد مصدق (۱۴ اسفند ۱۳۴۵) – احمدآباد، ایران
  • غلامرضا تختی (۱۷ دی ۱۳۴۶) – هتل آتلانتیک، تهران
  • صمد بهرنگی (۱۲ شهریور ۱۳۴۷) – رودخانه ارس، ایران
  • مرضیه احمدی اسکویی (۶ اردیبهشت ۱۳۵۳) – تهران
  • بیژن جزنی (۲۹ فروردین ۱۳۵۴) – تپه‌های اوین، تهران
  • حمید اشرف (۸ تیر ۱۳۵۵) – مهرآباد جنوبی، تهران
  • علی شریعتی (۲۹ خرداد ۱۳۵۶) – لندن
  • محمود طالقانی (۱۹ شهریور ۱۳۵۸) – تهران
عکس مرگ تقی ارانی

بازسازی صحنه مرگ تقی ارانی

در ادامه صحبت‌های آزاده اخلاقی را می‌خوانید که توسط خبرگزاری ایسنا انجام شده است :
از آن جایی که «به روایت یک شاهد عینی» به مقوله بازسازی صحنه‌مرگ‌های تراژیک می‌پردازد و در این گونه آثار عنصر واقعیت از ارکان اصلی می‌باشد، سعی کردم تا با استفاده از هنر معماری مکانی، صحنه‌هایی مستند و قابل پذیرش از حادثه را خلق و سپس از آن‌ها عکاسی کنم. صحنه‌هایی که با استفاده اصول معماری مکانی و چینش عناصر حاضر در صحنه مخاطب را در دل حادثه قرار می‌دهد، به گونه‌ای که انگار این صحنه را از نزدیک دیده و لمس کرده باشد. انتخاب مکان، مشخصات ظاهری و فیزکی مکان وقوع حادثه و شیوه چینش حاضران در محل به هنگام وقوع حادثه از جمله نکاتی بود که سخت در انتخاب آن ها تلاش کردم.
وی در معرفی خودش گفت: من در ابتدای راه رویای فیلم‌سازی را در سر داشتم. این در حالی بود که مهندس کامپیوتر بودم و برنامه‌نویسی هم می‌کردم. در همان سال‌ها چند فیلم کوتاه ساختم و در چند فیلم دستیار کارگردان بودم. همین باعث شد که به عکاسی استیج علاقه پیدا کنم. مجموعه «به روایت یک شاهد عینی» هم پروژه‌ای مربوط به سال‌ها پیش است که یک پروسه بسیار طولانی تحقیق را به همراه داشت. ساخت این پروژه در واقع به علاقه زیادی که به سینما داشتم بازمی‌گردد.

بازسازی صحنه مرگ حمید اشرف

عکاسان خبری در ایران بهتر از بهترین‌های مگنوم :

اخلاقی در پاسخ به این پرسش که آیا عکاسی استیج در ایران نسبت به دیگر نقاط جهان مسیر درستی را پیش می‌رود پاسخ داد: بله، ما اکنون در جهان عکاسان ایرانی مطرحی را داریم که آثارشان به نمایش گذاشته می‌شود و جالب این است که بیشتر آن‌ها عکاسان خانم هستند از جمله نیوشا توکلیان، گوهر دشتی و میترا تبریزیان. به همین خاطر فکر می‌کنم که به لحاظ کیفیت بچه‌های ایران چیزی از دیگر عکاسان جهان کم ندارند.
وی با بیان این که عکاسی در ایران قدمتی طولانی دارد افزود: عکاسی خبری در ایران بخش بسیار مهم و قابل توجهی است که سال ها قدمت دارد و به طور قطع می‌توان گفت که ما در این زمینه با جهان برابری می‌کینم. از جمله عکاسان مطرحی که در زمینه عکاسی خبری فعالیت داشته‌اند می‌توان به کاوه گلستان، بهمن جلالی، محمود کلاری و عباس عطار اشاره کرد. همه افرادی که نام برده شد هر کدام در برهه‌های مختلف تاریخی ایران، یعنی انقلاب ۵۷ و جنگ در سال ۵۹ از خودشان شاهکارهای زیادی به جا گذاشته‌اند. بنابراین عکس‌های عکاسان ایرانی هرگز در برابر عکاسان آژانسی مانند مگنوم کم نیاورده است.

بازسازی صحنه مرگ بیژن جزنی

نمی‌توان عکاسی استیج را شیوه سهل‌الوصولی دانست :

برنده جایزه نخست مسابقه زنان و زندگی شهری همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا عکاسی استیج در ایران به خاطر وجود محدودیت در عکاسی مستند رواج پیدا کرده است پاسخ داد:به عقیده من هیچ کدام از دو شیوه عکاسی استیج و مستند آسان نیست. برای مثال پروژه‌ای که اکنون روی آن کار می‌کنم، بسیار دشوار و زمان بر است و حدود هفت سال است که روی آن مشغول به کار هستم و بدون شک چند سال دیگر تا خروجی پروژه زمان نیاز است. بنابراین با وجود چنین شرایطی هرگز نمی‌توان عکاسی استیج را شیوه سهل‌الوصولی دانست. به همین خاطر می‌توان گفت همان طور که در سبک استیج می‌توان کارهای خیلی ساده و راحت را تولید کرد، در عکاسی خبری هم به همین شکل می‌توان اخبار ساده و قابل دسترس‌تری را پوشش داد، یک عکاس خبری می‌رود در دل جنگ زیر بمباران توپ و موشک عکاسی می‌کند و یک عکاس هم می‌رود از یک روز بارانی ساده عکاسی می‌کند، بدون شک میان این دو تفاوت بسیار زیادی مشهود است.

بازسازی صحنه مرگ مهدی باکری

برای ترسیم درست و حقیقی یک واقعه تاریخی باید به یک امر محال دست زد :

اخلاقی در خصوص این که به روایت یک شاهد عینی چه چیزی را می‌خواست به مخاطب بگوید توضیح داد: به روایت یک شاهد عینی برای خود من چندین و چند لایه برای پیدا کرد. در ابتدای کار دغدغه من مرگ به یک شیوه نابه‌هنگام و تراژیک بود و پروژه را با ایده مرگ استارت زدم. در مرحله بعد ایده دیگر این بود که چگونه تصویر و حضور دوربین می‌تواند باعث دیده شدن مرگ یک انسان شود. زیرا آدم‌هایی که می‌میرند و این شانس را ندارند که دوربین لحظه مرگ آن‌ها را ثبت کند، خیلی راحت فراموش می‌شوند و به جز یک اسم چیزی از آن‌ها باقی نمی‌ماند، اما کسی که لحظه مرگ او با دوربین ثبت می‌شود بدون شک برای همیشه در حافظه تاریخ ثبت می‌شود.
او افزود: دغدغه بعدی که برای من ایجاد شد این بود که چه گونه می‌توان به حقیقت دست پیدا کرد. زیرا وقتی می‌خواهی یک پروژه تاریخی را شروع کنی، آن هم در کشوری مانند ایران که هیچ آرشیو استاندارد و مستندی از برهه‌های مختلف تاریخی‌اش وجود ندارد و آدم‌ها آن چه را که باید از روزمره می‌گفتند نگفتند و یا اشتباه گفته‌اند و روزنامه‌هایش سالیان سال است که از اول پهلوی تا اکنون سانسور می‌شود، ساخت یک پروژه تاریخی تقریبا غیرممکن است. در نتیجه ما با پازلی از دروغ‌ و حقیقت روبه‌رو هستیم که برای ترسیم درست و حقیقی یک واقعه تاریخی باید به یک امر محال دست زد.

بازسازی صحنه مرگ جهانگیرخان صوراسرافیل

چقدر ترسناک است که بعضی مخاطبان هنوز فکر می‌کنند که این عکس‌ها واقعی است :

اخلاقی با اشاره به انتخاب نام «به روایت یک شاهد عینی» برای پروژه پیشین خود گفت: این شاهد عینی که تاریخ را به چشم خود می‌بیند خود من هستم و نه آن چه که اتفاق افتاده است. در طی زمان، چه زمانی که تحقیق می‌کردم و چه زمانی که در دوره تولید بودیم و حتی بعد از آن در زمان نمایش آثار تا کنون، من هنوز با بعضی ابعاد این پروژه به طور ذهنی درگیر هستم، زیرا مخاطبان خود را در نقاط مختلف دنیا می‌بینم و با خود فکر می‌کنم این چقدر ترسناک است که بعضی مخاطبان هنوز فکر می‌کنند که این عکس‌ها واقعی است، برای مثال چندین سال است که در ابن باوه عکس مرگ تختی مرا در مراسم سال مرگ او بر دست می‌گیرند و می‌گویند آقای تختی را این ‌گونه کشتند. با همه این‌ اتفاقات اما هیچ کس نمی‌تواند مدعی این باشد که توانسته آن چیزی را که واقعا در تاریخ اتفاق افتاده پیدا کند، در نتیجه من هیچ ادعایی ندارم از این که توانسته‌ام به طور قطع تاریخ را درست بیان کنم یا خیر و معتقدم که این یک امر محال و غیرقابل دسترس است، به گونه‌ای که در طول پروژه بارها از رسیدن به این امر محال احساس ناتوانی کردم.
زمانی که ایده «به روایت یک شاهد عینی» به ذهنم رسید، همزمان اتفاقاتی در سطح جهان در حال رخ دادن بود، از جمله بهار عربی که مدام اخبار و تصاویر آن به دستم می‌رسید. در نتیجه مدام بزرگان تاریخ کشور خودمان را به یاد می‌آوردم که در یک وضعیت مشابه چنین اتفاقی برای آنها رخ داده است و تکرار یک رشته لحظات برایم متصور می‌شد.

بازسازی صحنه مرگ فروغ فرخزاد

محل استقرارم در عکس رابطه شخصی‌ام با سوژه را نشان می‌دهد :

وی در خصوص علت حضورش در کادر عکس‌ها گفت: این تصمیم‌گیری خیلی سختی بود. من به عنوان وجدان معذب ملت ایران که جوانان زیادی برای آن کشته شده‌اند، تصمیم گرفتم سوژه‌ها را از میان کسانی انتخاب کنم که به گونه‌ای می‌توان گفت جوانمرگ شده‌اند و هیچ تصویری از صحنه مرگ آن‌ها موجود نیست، زیر ۳۰ سال بوده‌اند، بچه‌ای از آنها به جا نمانده و حتی قبری ندارند و معلوم نیست کجا دفن شده‌اند، به جز دکتر مصدق و آیت‌الله طالقانی. در نتیجه به این فکر کردم که با انتخاب این سوژه‌ها تکلیف من چیست و از خود پرسیدم اگر در هر کدام از این صحنه‌های مرگ بودم چه واکنشی از خودم نشان می‌دادم. بنابراین در هر عکس بنا به احساسات شخصی‌ام از آن لحظه، خودم را در گوشه‌ای از عکس جا داده‌ام و تاریخ را لمس کرده‌ام. به همین خاطر می‌توانم بگویم که انتخاب محل استقرارم در عکس رابطه شخصی ام با سوژه را نشان می‌دهد.
آرشیو کامل و مستند مردم‌شناسی در ایران وجود ندارد 
اخلاقی در پاسخ به این پرسش که در پروژه به روایت یک شاهد عینی برای باور پذیری بیشتر از چه عناصری استفاده کردید پاسخ داد: در بازسازی صحنه‌های مرگ یک مساله خیلی مهم برای من، انتخاب و طراحی لباس بود که در ابتدا خیلی ساده‌انگارانه فکر می‌کردم یک آرشیو کامل و مستند مردم‌شناسی در ایران وجود دارد و می‌توان برای طراحی لباس شخصیت‌ها و صحنه‌پردازی به آن مراجعه کرد. اما به هر حال بعد از مدتی تحقیق فهمیدم که اشتباه می‌کردم زیرا ایران هالیوود نبود که آرشیو مردم‌شناسی داشته باشد. من برای این پروژه مجبور شدم تا از میان روزنامه‌ها، آلبوم‌های شخصی عکس، مجموعه عکس‌هایی که از موزه‌ها و کتابخانه‌های مختلف دنیا به دست آوردم و حتی خاطرات شخصی آدم‌ها نوع لباس‌های مردم و رنگ‌های مورد استفاده آنان را در دوره‌های مختلف تاریخی استخراج کنم و به دست طراح لباس بسپارم.
وی ادامه داد: در پروژه “به روایت یک شاهد عینی” شانسی که داشتم این بود که با طراح صحنه و لباس خیلی خوبی کار کردم، در پروژه قبلی با ژیلا مهرجویی و در پروژه بعدی با ایرج رامین‌فر همکاری کرده‌ام، که هر دوی آنان از استادان سینما هستند. در نتیجه با وجود منابعی که استخراج کردیم و با تجربه و سلیقه این دو استاد یک شاهکار طراحی صحنه و لباس خلق شد.

بازسازی صحنه مرگ علی شریعتی

لوکیشن محل رخداد بسیاری از حادثه‌های مهم تاریخی ایران یا از بین رفته و یا کاملا دست خوش تغییر شده‌اند 

اخلاقی در خصوص نقش معماری در نشان دادن واقعیت ماجرای پشت عکس‌ها یادآور شد: متاسفانه یکی دیگر از دلایل محکمی که خلق این پروژه را امر محال می‌کرد، انتخاب لوکیشن بود. برای هر ایرانی پر واضح است که در طی ۱۰۰ سال گذشته ما فقط تخریب کرده‌ایم. بنابراین در حال حاضر لوکیشن محل رخداد بسیاری از حادثه‌های مهم تاریخی ایران یا از بین رفته و یا کاملا دست خوش تغییر شده است. برای مثال رضا شاه که آمد تمام معماری قاجار را از بین برد و با خاک یکسان کرد و بعدی‌ها و بعدی‌های آنان هم به همین شکل ادامه دادند. در نتیجه بر سر پیدا کردن لوکیشن با مشکل خیلی بزرگی روبه‌رو بودیم، به گونه‌ای که گاه برای پیدا کردن یک محل مناسب ساعت‌ها با موتور کل شهر را چرخیده‌ام و در تک‌تک خانه‌ها را زده‌ام تا لوکیشن مناسب را پیدا کرده‌ام. بنابراین هر کدام از عکس‌ها به گونه‌ای سختی‌های خاص خودش را داشت.

بازسازی صحنه مرگ صمد بهرنگی

می‌خواستم تمام جزییات عکس فوکوس باشد 

وی با بیان این که چاپ آثار در قطعات بسیار بزرگ تاثیر زیادی را در ارتباط مخاطب با اثر ایجاد می‌کند اظهار داشت: دلیل انتخاب قطعات بزرگ عکس‌ها این بود که من می‌خواستم نقاشی بسازم، یعنی ایده من به وجود آوردن یک تابلوی تاریخی بود، در نتیجه هر چه بزرگتر می‌شدند جزییات بیشتری در آن‌ها جای می‌گرفت، هر چند که در پروژه جدیدم قطع عکس‌ها بسیار بزرگ‌تر از قبل و چیزی در حدود هفت متر و نیم خواهد بود. دلیل دیگر این بود که من می‌خواستم تمام جزییات عکس فوکوس باشد. لذا این چالش بزرگ دیگری بود که برای رسیدن به یک تابلوی تاریخی با آن روبه‌رو بودیم که خوشبختانه تا حد زیادی از پسش بر آمدیم.
در پروژه جدیدم دور باطل سرکوب خیزش‌های مردمی را در تاریخ ایران را بازآفرینی می‌کنم 
این هنرمند ایرانی از پایان عکاسی پروژه جدیدش خبر داد و گفت: این بار قصد دارد مهم‌ترین رویدادهای تاریخی در فاصله بین انقلاب مشروطه تا انقلاب بهمن ۵۷ را بازآفرینی کند، گفت: در پروژه جدید می‌خواهم با صحنه‌آرایی و بازآفرینی ۱۵ رویداد تاریخی در فاصله دو انقلاب ایران، دور باطلی را که در تاریخ ایران وجود دارد و بر مدار سرکوب خیزش‌های مردمی و شکست و زندان اتفاق افتاده است نشان دهم.
وی افزود: سرکوب‎هایی در تاریخ معاصر ایران اتفاق افتاده که موجب به زندان افتادن مبارزان و شکست نهضت‌های مردمی شده است. از میان آن‌ها سه دوره را انتخاب کرده‎ام که حوادثی تکرارشونده هستند، مانند کودتای ۱۲۹۹، کودتای ۲۸ مرداد و پایان جنبش مشروطه.
اخلاقی پروژه جدیدش را در راستای پروژه قبلی اما با تفاوتی کلیدی برشمرد و گفت: تفاوتی که پروژه جدیدم با “به روایت یک شاهد عینی” دارد این است که توجه ما روی شخص نیست بلکه این بار بر خلاف گذشته روی موضوع رویداد زوم شده است. بنابراین سوژه‌های انتخاب شده نقاط عطفی در تاریخ معاصر ایران هستند. در پرژه جدید با یک سری انسان مشهور و غیر مشهور مواجه هستیم که هر کدام به گونه‌ای در تاریخ ایران سرک کشیده‌اند. نقطه اشتراک «به روایت یک شاهد عینی» مرگ‌هایی تراژیک بود و روایتی شخصیت‌محور داشت اما در پروژه جدید روی نقاط عطف تاریخی ایران در سه دوره مختلف دست گذاشته‌ایم. از زمان قاجار با به توپ بستن مجلس تا انقلاب ۵۷٫ همچنین جا دارد بگویم که برای باسازی تمام این مجموعه‌ها حدود ۸۰۰ بازیگر را به بازی گرفته‌ایم.

سخن آخر:

ثبت ایده نو در هنر و بخصوص عکاسی همزمان با ماندگار کردن اثر و هنرمند، قدرت آنرا دارد تا بتواند توجه مخاطب را به مسائلی جلب کند که یا ازیاد رفته اند و یا پیش پا افتاده تلقی می کنند. خلاء ایده‌پردازی خلاقانه در این روزها به شدت در آثار و پروژه های هنری کشور احساس می‌شود.

 

در پایان عکس های دیگر همین پروزه را ببینید:

محمدفرخی یزدی
۲۵ مهر ۱۳۱۸ – زندان قصر، تهران
محمد مصدق
۱۴ اسفند ۱۳۴۵ – احمدآباد، ایران
کلنل محمد تقی خان پسیان
۱۵ مهر ۱۳۰۰ – مشهد
محمود طالقانی
۱۹ شهریور ۱۳۵۸ – تهران
میرزاده عشقی
۱۲ تیر ۱۳۰۳ تهران
Previous
Next

  اردیبهشت 11, 1401   هنرها

محمد منوچهر | کارشناس ارشد فلسفه هنر | بیش از 10 سال است که درحوزه تولید محتوای متنی و تصویری با برندهای مختلف فعالیت می کند....

ارسال نظر

نوشته‌های تازه

دسته‌ها

آخرین دیدگاه‌ها